W Drodze do Niepodległości…

            „W drodze do niepodległości…. Kanadyjski przystanek – obóz Kościuszko w Niagara-on-the-Lake (1917-1919)” . Wystawa w Muzeum w Międzyrzeczu i towarzyszący jej wykład dr Anitty Maksymowicz dotyczy nieznanego bliżej – ale istotnego – fragmentu obrazu walki o niepodległość Polski z udziałem Polaków zza oceanu, ich ogromnego osobowego, również finansowego, wysiłku w walce o wspólną Sprawę; Polonia zebrała w latach 1914-1920 16 mln ówczesnych dolarów, co odpowiada sumie dzisiejszych 400 mln dolarów.

            Apogeum wychodźstwa polskiego do Stanów Zjednoczonych Ameryki, do Kanady, miało miejsce w latach 80. i 90 XIX wieku, po klęsce Powstania Styczniowego. Według różnych szacunków liczba naszych rodaków przybyłych na wschodnie wybrzeże Stanów wyniosła od 2 do 4 mln. Polacy organizowali się w związki i stowarzyszenia, działające przy parafiach i szkołach  - Związek Narodu Polski, Zjednoczenie Polskie Rzymsko – Katolickie, Związek Polek i Związek Sokolstwa Polskiego – przeniesiony ze Lwowa, liczący ok. 26 tys. członków na terenie USA, działający początkowo jako organizacja sportowa, później militarna.

            Przełomowym momentem w postępie sprawy odzyskania przez Polaków naszego kraju było orędzie prezydenta USA W. Wilsona z 1917 r. mówiące o tym, że bez istnienia Polski nie będzie bezpiecznego świata. Duży wkład w dzieło nagłośnienia sprawy potrzeby istnienia państwa polskiego wniósł sławny wtedy kompozytor, gwiazda muzycznych scen, pianista Ignacy Padarewski i jego żona Helena. 4. 06.1917 r. ogłoszono dekret o Armii Polskiej we Francji. Oficjalnym przedstawicielem Komitetu Narodowego Polski został Roman Dmowski i Ignacy Padarewski, który dla nowo powstałego polskiego wojska skomponował i napisał tekst do utworu „Hej Orle Biały”. Wielki Polak orędował za swą ojczyzną na salonach politycznych wykorzystując swe liczne znajomości i kontakty, także finansowo wspierał powstanie oddziałów zbrojnych.

            Powstał Obóz Kościuszko, jak go powszechnie zwano wtedy, w miejscu wcześniejszych kampów wojskowych – „Niagara–on the Lake”, w pobliżu jeziora Ontario. Dużą rolę pełniły w nim kobiety Polki, były sanitariuszkami, zajmowały się sprawami gospodarczymi. Rekruci cieszyli się dobrą opinią wśród kanadyjskiej ludności tubylczej. Zawiązywały się przyjaźnie i miłości, na wystawie są wzruszające, cenne dokumenty, będące obecnie w posiadaniu Stowarzyszenia Weteranów Polskich w Ameryce, najstarszej organizacji kombatanckiej. Listy żołnierzy, zdjęcia, liczne fragmenty z prasy lokalnej o życiu polskiego obozu. Obrazy dokumentujące dzień powszedni szkoleń.  

Zainteresowanie wśród emigrantów wstąpieniem do polskiego wojska było bardzo duże. Dowódcą armii został ppłk Artur W’Orr LePan. Przystąpiono do budowy obozu, przedsięwzięcie finansowała Francja i Kanada. 2. marca 1919 r. tzw. Błękitna Armia gen. J. Hallera, licząca ponad 20 tys. ochotników, przybyła do Francji (Legiony marszałka J. Piłsudskiego na ziemiach polskich liczyły 30 tys. żołnierzy), gdzie walczyła u boku aliantów m.in. w Szampanii.

            Projekt – ekspozycję, w ramach obchodów 100. Lecia Odzyskania Niepodległości, przygotowało Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze.

Iwona Wróblak

czerwiec 2018