Max Bahr przemysłowiec i reformator

Juta – domy - republika. Przemysłowiec i reformator społeczny Max Bahr (1848-1930). Wystawa podróżuje po Polsce i w Brandenburgii, już była w Gorzowie i w Szczecinie, to ważna część naszej wspólnej polsko-niemieckiej lokalnej historii. Odra nie zawsze nas dzieliła; poprzez tę wystawę realizowane są założenia strategii współpracy sąsiedzkiej obu naszych krajów, zorientowanej na przyszłość, na rozwój badań nad historią regionu, w polsko-niemieckim obszarze integracji europejskiej.

Dr Falko Neininger – archiwista i historyk w Głównym Brandenburskim Archiwum Krajowym w Poczdamie ściśle współpracuje z polskimi partnerami z Archiwum Państwowym i wojewódzką o Miejską Biblioteką Publiczną w Gorzowie Wlkp. Zapraszając na wystawę w podziemiach Muzeum w Międzyrzeczu, w sali portretów trumiennych opowiada nam o Maxie Bahrze, postaci niezwykłej, która mogłaby z powodzeniem odnaleźć się w naszych czasach.

Max Bahr z Landsbergu nad Wartą – dzisiejszy Gorzów Wielkopolski, miał znaczący wpływ na historię Brandenburgii na przełomie XIX i XX w. Niektóre budowle Bahra zachowały się do dzisiaj; jego fabryka, domy robotnicze, łaźnia publiczna, Dom działalności społecznej, i willa. Ten przemysłowiec przeszedł drogę od syna kupca z prowincji do znanego w całym świecie przedsiębiorcy. Rodzinne miasto promował poprzez zaangażowanie w działalność charytatywną i społeczną. Był członkiem Reichstagu; pierwszego parlamentu republiki, gdzie zajmował się sprawami ekonomicznymi, mieszkaniowymi i prawem podatkowym, wspierał też mniejszość kobiecą w Parlamencie. Jako polityk uosabiał ideały niemieckiego liberalizmu, od 1919 do 1924 roku jako poseł Zgromadzenia Narodowego z ramienia Niemieckiej Partii Demokratycznej w okręgu wyborczym we Frankfurcie.

Od najmłodszych lat przygotowywał się do zawodu handlowca, w Londynie doskonalił znajomość angielskiego, pracując tam najpierw jako stażysta. Nastawiony na dobro ogółu, ten odnoszący sukcesy przedsiębiorca opowiadał się za jednością postępu gospodarczego i społecznego, za wolnością jednostki, wzajemnym zrozumieniem i dialogiem; ciekawy i otwarty na nowe rzeczy, ufający ludziom z najbliższego otoczenia, wierzący we własne siły i wartość współpracy z innymi.

Przyzwyczajany do prostego życia i ciężkiej pracy był drugim synem w protestanckiej rodzinie kupców sukna o długich tradycjach mieszczańskich, liberalnej demokratycznej postawie, udzielającej się w lokalnej polityce Landsbergu. W 1872 r. w sklepie ojca unowocześnił księgowość i rozszerzył asortyment, zaczął handlować angielskimi workami z juty, założył szwalnię, szyte tam worki, plandeki, tkana przędza jutowa, były wykorzystywane na wiele sposobów. W życiu społecznym optował za obywatelskim samostanowieniem, postępem i dobrem społecznym, bez względu na wyznanie, narodowość pracowników, czy kooperantów.

Działał w klubie gimnastycznym, Ochotniczej Straży Pożarnej, stowarzyszeniu zawodowym kupców Landsberga. Założył Społeczne Towarzystwo Budowlane, które budowało solidne i tanie domy dla rodzin robotniczych z przeznaczeniem do wynajęcia przez nich, do I wojny to 78 budynków-670 mieszkań – z wentylacją a nawet niekiedy balkonami, mieszkania powstawały na Zawarciu w pobliżu fabryki, ale był przeciwny spekulacjami domami robotniczymi. Mieszkania miały pomieszczenia sanitarne – wtedy to rzadkość i luksus dostępny najbogatszym.

W Landsbergu były dwa zakłady kąpielowe, w 1930 r. Bahr otwiera Łaźnię Miejską – arcydzieło budownictwa, z której mogli za niewielką opłatą korzystać wszyscy; z pryszniców, kąpieli w wannie, sauny i kąpieli leczniczych i dużego ogrzewanego basenu. Stworzył pierwszą Bibliotekę Publiczną w mieście. Za sprawą Towarzystwa Akcyjnego Działalności Społecznej powstaje Dom Społeczny (1920) – centrum landsberskiego życia społecznego; opieka nad młodzieżą, spotkania towarzyskie, sport i sala na zebrania. Swoich pracowników, jakbyśmy dzisiaj powiedzieli - kapitał ludzki, uważał za „współistniejące (z nim na równych prawach) istoty ludzkie”, w fabryce aprobował rady zakładowe, reprezentacje pracownicze, był za udziałem szerokich mas w rozwoju gospodarczym i socjalnym, ich integracji w ramach struktury państwa. Rozwijał opiekę zdrowotną nad pracownikami, w fabryce były umywalki z prysznicami i wannami. Dzieci robotników zatrudnionych u Bahra miały opiekę, były pokoje do karmienia piersią, starsze dzieci uczyły się w szkołach przyzakładowych. Kuchnia fabryczna zaopatrywała stołówkę zakładową. Warunki pracy w fabrykach Bahra były lepsze niż gdzie indziej, a zarobki powyżej średniej w branży tekstylnej.

Od 1876 r. Bahr zasiadał w zarządzie Stowarzyszenia landsberskich Liberałów, został radnym miejskim, pracował w administracji, odpowiadał tam za szkolnictwo, wspierał założenie dla mieszczańskiej młodzieży technicznej szkoły średniej z niskim czesnym (1894). Miasto przyznało mu Honorowe Obywatelstwo. Działał na rzecz stwarzania równych szans i wspieranie awansu społecznego kobiet. Będąc w Ameryce, Indiach – skąd importował jutę, w swych pismach potępiał kolonializm, brak szacunku dla robotnika, pogardę dla człowieka.

Był zagorzałym zwolennikiem republiki. W 1924 w pierwszej kadencji Reichstagu w okresie Republiki Weimarskiej był zaangażowany w ruch socjaldemokratyczny, jedyny prorepublikański ruch w czasach Republiki Weimarskiej, zrzeszający członków związków zawodowych, lewicowych liberałów o tendencjach prosocjalnych, mieszczańskich przedsiębiorców.

W 1880 r. został przewodniczącym Stowarzyszenia Liberalnego mającego w programie liberalno-lewicową politykę na szczeblu regionalnym. W 1904 r. w Landsbergu Bahr zbudował pierwsze hale przędzalni i tkalni juty. Tkaniny ze swoich szwalni wysyłał do Magdeburga, Hamburga - drogą wodną jako tańszą od kosztów przewozu kolejowego.

W 1930 r. w wieku 82 lat umiera Max Bahr, w 1933 r. władzę w Niemczech przejmuje NSDAP, a w1945 r. kończy się historia fabryki juty w Landsbergu...

Po wojnie zniknęły napisy z ulicy z nazwą ulicy Maxa Bahra (ul. Fabryczna). Fabryka Bahra w dużej części została zachowana, przez pewien czas miała tam miejsce produkcja tekstyliów (Silwana). W katalogu „Juta, domy, republika, Przemysłowiec i reformator społeczny Max Bahr (1848-1930)” - archiwalne fotografie, zdjęcia, dokumenty...

Działalność Maxa Bahra jako zaangażowanego społecznie i odnoszącego sukcesy przedsiębiorcy, jak również postępowego demokraty do dnia dzisiejszego zasługuje na szacunek. Bahr to nie tylko człowiek przeszłości, to prototyp świadomego obywatela danego czasu. Jego życie pokazuje, jak wiele zależy od własnej refleksji, jak ważne są nieustanne lektury, samokształcenie – dużo pisał i publikował, ciekawość i otwartość na NOWE, że jako przedsiębiorca można godzić interesy różnych grup społecznych, które wydają się nie do pogodzenia, przełamywać podziały, być patriotą – bez nacjonalizmu.

Iwona Wróblak

styczeń 2023 r.