Krajobraz kulturowy... nowa publikacja Marcelego Tureczka

            Kolejna publikacja do regionalnej, i nie tylko, biblioteczki – „Krajobraz kulturowy i zabytki Ziemi Międzyrzeckiej” autorstwa dr Marcelego Tureczka. Książka została wydana ze środków publicznych dzięki Starostwu Międzyrzeckiemu, starosta Grzegorz Gabryelski od lat wspiera inicjatywy kulturalne M. Tureczka i Stowarzyszenia Regionalistów. Jest u nas klimat na działania w zakresie ochrony walorów dziedzictwa kulturalnego.

            M. Tureczek mówi, że nie chodzi tu tylko o finasowanie, promocję, edukację. Także jest rzecz w naszej - podmiotowości. Obecności… w krajobrazie kulturalnym. Niezbędna jest nasza społeczna opieka i ochrona tego dziedzictwa. Obiekty architektury, krajobrazu powinny żyć w świadomości społecznej. Omawiany obszar obejmuje współczesny powiat międzyrzecki – z niektórymi przyległościami znajdującymi się na terenie powiatów sąsiednich: międzychodzkiego, nowotomyskiego, sulęcińskiego, świebodzińskiego. Wydawnictwo jest podsumowaniem realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Międzyrzeckiego 2014-2017”. Książka powstała dzięki wielu osobom, którzy udostępnili swoje zbiory prywatne.  Kwerenda została przeprowadzona w instytucjach i bibliotekach państwowych.

            Czytałam tę książkę… Ciekawe, nie zawsze dostrzegane na co dzień układy urbanistyczne, otwarte koligacje wiejskie, zabytkowe kościoły, założenia pałacowe, dawne i opuszczone dziś cmentarze, dziedzictwo militarne – MRU, zabytki techniki; obiekty dworcowe i obiekty technicznego) zaplecza kolejowego – takie jak elektrownia wodna w Bledzewie…. Obiekty sepulkularne (cmentarz ewangelicki w Bledzewie, cmentarz żydowski w Skwierzynie), zespoły komponowanej zieleni – aleje owocowe, aleje przydrożne… Zasoby ujęte w całość jako pojęcie dziedzictwa kulturowego i krajobrazu kulturowego – na tle społecznym, gospodarczym… Koloryt krajobrazu małej ojczyzny… Jej dawna wielokulturowość, wielobarwność – materialna i niematerialna, czyli wyobrażenia, przekazy, praktyki, wiedza i umiejętności: instrumenty, przedmioty, wytwory człowieka i związana z nimi przestrzeń kulturowa – które wspólnoty, grupy oraz jednostki, uznają za część swojego dziedzictwa – jak mówi konwencja UNESCO z 2003 r... Polifonia wartości… Krajobraz kulturowy, czyli fizjonomia środowiska, jest dynamiczny – i uwarunkowany sposobem obserwacji… Identyfikowanie się z tą spuścizną, różnorakimi walorami kulturowymi, sprzyjają budowaniu potencjału gospodarczego wokół dziedzictwa. Co wymaga jednak zdecydowanej zmiany postaw – wobec tego dziedzictwa.

            Na spotkaniu była obecna Małgorzata Kuncewicz z biblioteki Uniwersytetu Zielonogórskiego. Publikacja jest digitalizowana w Zielonogórskiej Bibliotece Cyfrowej, z której można korzystać ze smartfona na całym świecie. Podobnie jak np. już nie wychodzący „Kurier Międzyrzecki”, nieodżałowany miesięcznik informacyjny mieszkańców naszej gminy, który powstał w czasie formowania się społeczeństwa obywatelskiego po przemianach ustrojowych w 1989 r.

            Wielkie znaczenie mają fotografie zamieszczone w książce. Wyjęte z prywatnych archiwów, zebrane w jednym tomie i dołączonej do książki płycie, mogą mieć duże znaczenie prawne przy odzyskiwaniu utraconych w czasie historycznych i innych wydarzeń dzieł sztuki. Dobra kultury należą do danego terytorium – tak mówi przepis w prawie międzynarodowym. Wykorzystane zostały ilustracje i zdjęcia Zenona Plewy, Dariusza Brożka, Małgorzaty Gularek, Tomasza Kozłowskiego, Ryszarda Patorskiego, zasoby Instytutu Zachodniego w Poznaniu, Brandenburskiego konserwatora Zabytków w Zossen, Muzeum Lubuskiego w Gorzowie Wlkp., materiały kartograficzne Biblioteki Uniwersytetu Zielonogórskiego i inne.

Czułam się nasycona wiedzą zawartą w tej publikacji. Kompendium. Cechy przyrodnicze, geograficzne. Historyczne, społeczne. Cechy społeczno – gospodarcze, klimat. Ich wpływ na cechy i warunki ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego. Uwarunkowania historyczne w procesie kształtowania się i postrzegania dziedzictwa kulturowego. Dziedzictwo archeologiczne. Przegląd zabytków naszej Ziemi Międzyrzeckiej. Publikacja stricte naukowa, którą należałoby bezsprzecznie posiadać w swojej domowej bibliotece. Przejrzyście ułożona, okraszona dużą ilością zdjęć, z dodatkiem płyty, na której jest ich jeszcze większa ilość. A także obfitą bibliografią. Autor wymienia ważniejsze nazwiska badaczy naszej ziemi, od tych przedwojennych, poprzez dzieło Alfa Kowalskiego, pierwszego dyrektora Muzeum w Międzyrzeczu, twórcę kolekcji portretów trumiennych, poprzez badania archeologiczne zamku i terenu miasta Międzyrzecz – tu: Stanisław Kurnatowski, Jerzy Nalepa, Edward Dąbrowski, i wielu innych, jak Stefan Cyraniak publikujący historyczne artykuły w „Kurierze Międzyrzeckim”, Ryszard Patorski i autor omawianej publikacji.

Ciekawy rozdział o układach urbanistycznych, architekturze przestrzeni miast (o każdym z nich osobno), analiza historyczno – społeczna. Burzliwy rozwój przemysłu w XIX wieku. Rozwój kolejnictwa miał wielkie znaczenie dla postępu cywilizacyjnego, zburzył jednakże dawny układ ulic mający korzenie jeszcze średniowieczne. I okres „nowożytny” przełom roku 1945, z jego prawie stuprocentową wymianą ludności, trwający po dzień dzisiejszy.

Osadnictwo o charakterze wiejskim – ruralistycznym, historia procesów rozwojowych na wsi, gdzie łatwiej jest odczytać cechy starszej zabudowy, i relacje przestrzenne określające dominanty, procesy budowlane i cechy gospodarcze – dawne i współczesne. Założenia dworskie i folwarczne oraz towarzyszące im kompozycje ogrodowe – jako ich, tych procesów, element.

Wreszcie duży rozdział poświęcony zabytkom sakralnym – dominantom w obrębie historycznych układów przestrzennych miast i wsi. Z uwzględnieniem także tych współczesnych. Omówione zostały poszczególne świątynie, z ich zabytkami i historią. Zwiedzając je, po lekturze tej książki, możemy w pełni docenić piękno dawnej architektury, głębiej zanurzyć się w historii ziemi, której jesteśmy gospodarzami i użytkownikami.   

Oprócz kościołów mijamy po drodze przydrożne figury, przydrożne kapliczki, bardzo interesujące, jeżeli towarzyszy temu fachowy komentarz. Niematerialnym walorem dziedzictwa ziemi są cmentarze – katolickie, ewangelickie i żydowskie. Definiują wielokulturowość terenu, dzisiaj zachowaną w wymiarze naukowym i muzealnym…  Tworzenie miejsc grzebalnych – wokół świątyń – zawsze było zjawiskiem naturalnym… trafimy tu wszyscy. Pasjonująca jest historia powstawania tych miejsc, w Międzyrzeczu, i w innych opisanych miastach i wsiach. Miejsc pamięci ludzi, po których zostały np. zabytki techniki, sieć dróg od czasów średniowiecznych – ich geograficzne uwarunkowania – po współczesne szlaki drogowe, kolejowe, drogi wodne – kiedyś miały większe niż dzisiaj znaczenie gospodarcze, wiejskie drogi gruntowe i ich wielosetletnia historia. Elektrownie wodne, dawne młyny – wodne i wiatrowe, cegielnie, zabudowania po zamkniętych kuźniach, fabrykach.

Dziedzictwo militarne - Międzyrzecki Rejon Umocniony, opowieść o naszym znanym w Europie zabytku, który co roku przyciąga wielu turystów. Są organizowane co roku sesje historyczne, w których biorą udział pasjonaci tego działu historii najnowszej. Zawsze jestem pod wrażeniem ogromu wiedzy, którą dysponują.

Wspaniała książka, bardzo obszerna, satysfakcjonująca dla czytelnika ze względu na swoją interdyscyplinarność. Bardzo polecam. Jest w zbiorach naszych bibliotek.

Iwona Wróblak

marzec 2018