O protestanckim starym cmentarzu w Rańsku 

Charakterystyczne dla protestantyzmu w sztuce sepulkralnej, ściśle powiązanej z formą kultu zmarłych, były oszczędne zdobienia na stellach – ustawionych pionowo kamiennych płytach nagrobnych - jako plastycznym zapisie obrazującym idee i zasady surowego nurtu religijnego. Symbolice protestanckiego modelu związku ze światem, jego ontologicznej wizję śmierci.

Nagrobki stylizowane były na wzór epoki. W architekturze grobowej na zachowanych fragmentach dekoracji płyt nagrobnych widoczne są nawiązania do stylu baroku.

Szczątkowo zachowały się charakterystyczne elementy dekoracji geometrycznych, związanych z fauną, w formie stylizowanych, uproszczonych rozetek kwiatowych. Stelle odzwierciedlały indywidualny stosunek bliskich do zmarłego.

Rańskie nagrobki są wyrazem popularnej w owym czasie (XIX wiek) formy sztuki nagrobnej. Na podstawie, postumencie wykuwanym początkowo z kamienia, w formie rzeźbionej, stylizowanej na - fundament domu mieszkalnego...?, potem wylewanej z betonu, była umocowana kwadratowa lub prostokątna tablica z inskrypcjami, informacjami o nazwisku, dacie narodzin i śmierci. Dekoracja miała wysokość od kilkunastu centymetrów do kilku metrów. Stele wieńczył feston - motyw dekoracyjny używany w okresie renesansu, klasycyzmu, empire i secesji, przedstawiający fragment tkaniny, wieniec z kwiatów, roślin lub owoców, też gałąź paproci z krzyżem na ukos, płaskorzeźby przedstawiające Tanatosa.

Aleksandra Makowicz-Kmiecik, Błażej Grysztar - „Inskrypcje na cmentarzach wyznaniowych do 1945 roku w gminie Pszczew”: „ (…) Pomnik Christophera Wittchena, pomnik nagrobny prostokątny, pomnik zwieńczony półkoliście. Po bokach pola inskrypcyjne, ornamenty roślinne. Na frontonie dwa kwiaty, dwie gwiazdy i ornament ozdobny. Na awersie (A) inskrypcja z tekstem śmierci, na rewersie (B) tekst rymowany. Język niemiecki, Neogotyk. Tłum.: „Tu spoczywają kości szanownego tutejszego właściciela Christophera Wittchena. Urodzony 4.stycznia 1798 (roku), zmarł 10.sierpnia 1863 (roku) w wieku 65. lat 7 miesięcy i 8. dni. Spokój twoim popiołom. Po takich gorzkich żalach spoczywaj w drzemce śmierci, spoczywaj Twój znaleziony duchu. Z tęsknotą spogląda jego wzrok na minione koleje cierpienia. „(…) Pomnik nagrobny Karla Augusta Hirtel. Piaskowiec. Pomnik nagrobny prostokątny zwieńczony półkoliście. Po bokach pola inskrypcyjne, ozdobne ornamenty. Na frontonie ornament ozdobny. Na awersie (A)inskrypcja z tekstem śmierci, na rewersie (B) tekst rymowany. Język niemiecki. Pismo humanistyczne i neogotyk. Wys. 133 cm, szer. 65 cm. Pole inskrypcyjne wys. 79 cm szer. 59 cm. Litery ryte. (…) Tłum.: Pomnik (…) kawalera Karla Augusta Hirtel. Urodzony 13.sierpnia 1824 (roku), zmarł 1. grudnia 1854 (roku) tutaj w (...)wieku 33. lat 4. miesięcy. Pokój Twojej duszy. Każdy sądzi, że przeszkadza w spokoju (A) (…) Długo nad Twoim grobem (…) nasze serce nad Tobą płacze (…) ostatnie małe dobro dla miłości i wdzięczności (…) nie masz już trosk. Za Tobą płaczą nasze oczy”.

Cmentarz ewangelicki w Rańsku zajmował powierzchnię 0.44 ha, jego pozostałości położone są wśród kompleksu leśnego. Widoczne są ślady betonowych przęseł płotu i obramowania mogił. Cmentarz zniszczono na mocy decyzji władz samorządowych z 10. marca 1961 r. „

Jak wynika z ocalałych fragmentów napisów na pomnikach nekropolia może być XIX wieczna, formy dekoracji na cmentarzu w Rańsku są często spotykane na innych nekropoliach protestanckich z tego okresu.

Iwona Wróblak

kwiecień 2021