Polski Związek Wojskowy Obwód Maria

Wokół Oddziału „Maria”, formacji wojskowej działającej w okolicach Międzyrzecza tuż po wojnie przez niespełna rok, narosły legendy... Paweł Pawlak, po kwerendzie w gorzowskim archiwum IPN, na wykładzie dla Międzyrzeckiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w międzyrzeckim Muzeum, rzucił nieco światła na ten okres powojennej regionalnej historii...

W każdym przekazie ustnym jest zazwyczaj nieco ziarn prawdy, w przekazach wiążących się z kontaktami ludności z żołnierzami danej formacji – o jednym z nich, postaci kontrowersyjnej, wspomniał pan Pawlak. Zawiłe, niejednoznaczne życiorysy ludzkie... Ciemne strony burzliwego okresu powojennego.

Kim byli żołnierze Oddziału „Maria”? Byli partyzantami, AK-owcami przybyłymi z powiatu Bielsko-Biała, ludźmi, którzy doświadczyli bezpośrednio negatywnych skutków okupacji niemieckiej, a potem sowieckiej. Struktury AK-owskie należały do najlepiej zorganizowanych na Lubelszczyźnie, Armia Krajowa w pierwszym okresie pomagała Armii Czerwonej w wyzwalaniu Polski. Żołnierze AK brali udział w akcji „Burza” na Podlasiu, i w Powstaniu Warszawskim. W działaniach mających na celu samoobronę Polaków. Zostali zaskoczeni tempem zwycięskiego marszu bojowego Armii Czerwonej.

Jeden z dowodzących Oddziałem - Stefan Wyrzykowski ps. „Zenon” był legendą tamtych lat. Inicjował liczne akcje partyzanckie. Oddział „Maria” początkowo współpracował z Sowietami, ale na terenach wyzwolonych NKWD nakazało rozwiązać wszystkie tajne organizacje, rozpoczęto się aresztowania i wywózki, represje osób związanych z państwem podziemnym. Zaczęły się brutalne przesłuchania, do donoszenia na żołnierzy niepodległościowego podziemia zmuszano pod groźbą śmierci. W związku z nadchodzącym terminem referendum na temat poparcia dla nowych władz komunistycznych nasilał się terror. W odwecie miały miejsce akcje odbijania więźniów z rąk Urzędu Bezpieczeństwa.

Zbrojne polskie podziemie czekając na decyzję rządu w Londynie przeszło do konspiracji. Zakonspirowano struktury organizacyjne, zabezpieczono broń i radiostacje. Czekano na rozwój sytuacji politycznej w Europie... Ewakuowano za zachód młodych żołnierzy.

Decyzją Sądu RP w 1946 roku wyrok śmierci wykonano na 10. żołnierzach PZW Oddziału „Maria”, kilkunastu skazano na kary więzienia, w tym długoletnie.

Iwona Wróblak

marzec 2023 r.