O
cesarsko – królewskim Lwowie w Muzeum Ziemi Międzyrzeckiej im.
Alfa Kowalskiego – wykład i wystawa
Jak
wiele można wyczytać z zapisków w starych dokumentach... Mgr
Michał Plutarski z Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, na podstawie
notatek w księgach metrykalnych, opowiadał o aspektach „Życia
codziennego rodziny urzędniczej w Cesarsko-Królewskim (austriackim)
Lwowie...” Na przykładzie
familii Hirschberg von Habenschwert, austriackiej rodziny,
która z czasem – w następnych pokoleniach, biorąc za żony
Polki, polonizowała się; akulturowała. Będąc Niemcami zżyli się
z miejscową ludnością, chcąc pokazać, że czują się częścią
społeczności, wpłacali na lokalne cele dobroczynne, na kościół.
W pierwszych pokoleniach zwalczali polskość, potem ich dzieci,
synowie często o nią walczyli...
Ogromna
wiedza historyczna prelegenta, skany z oryginalnych ksiąg
metrykalnych, i ciekawe, wiele mówiące o realiach codzienności,
zapiski w nich. Mariaże, mieszanie się rodzin, polskich,
szlacheckich, niemieckich, kupieckich. Kto z kim się przyjaźnił,
kogo zapraszał na chrzciny, ślub czy zgon członka rodziny...
Ciekawostki obyczajowe, towarzyskie, jakie można z tych pozornie
skąpych informacji, mając wiedzę historyczną, wyłuskać... W
„Gazecie Lwowskiej” zamieszczano artykuły o tym, kogo z
urzędniczych notabli awansowano, czy przeniesiono na inną niż
dotąd posadę. Żeby wziąć ślub potrzebny był dokument chrztu,
więc akt realizowany bywał dopiero po wielu latach od narodzin.
Jednoznaczna przynależność do kultury austriackiej, niemieckiej
czy polskiej już nie była tak oczywista, przynajmniej mniej
ostentacyjna, jak na innych obszarach porozbiorowej byłej
Rzeczpospolitej.
Samo
miasto rozwijało się dynamicznie, dawny austriacko-niemiecki Lwów,
na styku kultur polskiej i rusińskiej, żydowskiej, ormiańskiej, od
1772 r. pod 150. letnim panowaniem Habsburgów, którzy stworzyli
struktury urzędnicze. Pan Plutarski zaprezentował przedwojenną
mapę Lwowa, z pierścieniem okalających go przedmieść. Lwów z
początkowych 50-60 tys. mieszkańców wzrósł do 100 tys. w XIX
wieku, przed II wojną liczył 320-340 tys. ludzi. Zabudowa miasta
była gęsta, ze znacznym odsetkiem mieszkającej tu ludności
żydowskiej. Na kilkuminutowym filmiku, z muzycznym podkładem
kresowych piosenek – ulice i domy. Kupcy lwowscy, biedota, batiary
i urzędnicy; starannie rzeźbione nagrobki rodzinne mówią o ich
dobrej sytuacji materialnej.
Po
wykładzie czekała nas okazja do obejrzenia wystawy z bogatych
zbiorów kolekcjonerskich Wacława Nycza z Nietoperka, którego
rodzice przyjechali w 1945 r. w nasze okolice z Kresów – małej
Tarasówki koło Zbaraża, i zna Lwów z „osłuchania”. Jak
powiedział dyr. Muzeum w Międzyrzeczu Andrzej Kirmiel, ok. 48 %
powojennych przesiedleńców do lubuskiego pochodziła z Kresów, i
dotąd czuje ze Lwowem silny emocjonalny związek. Nycz jest
zasłużonym działaczem Towarzystwa Miłośników Lwowa, napisał
książkę o dziejach wsi Nietoperek, pani Helena Nycz pochodzi z
rodziny, która ratowała Żydów w czasie ostatniej wojny.
Na
wystawie – przekrój z życia w przedwojennym Lwowie. Obrazy,
widokówki, zdjęcia; świątynie; obok rzymskokatolickiej,
prawosławnej, synagoga, żydowski kirkut, katedra ormiańska - od
1360 r. miasto stało się stolicą lwowskiej diecezji ormiańskiej
Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, kościół ewangelicki.
Przedmioty codziennego użytku; J.A. Baczewskiego, znanego przed
wojną producenta wódek – zabytkowe butelki, rachunki ze sklepu.
Życie kupieckie. Pamiątki z okresu wojny polsko-ukraińskiej;
portrety dowódców, żołnierzy, medale i odznaczenia, pamiętniki,
wydawnictwa. Lampy naftowe i samowary, zabytkowa maszyna do szycia,
żelazka z „duszą”, makutra, stągiew, kołowrotek. Zdjęcia
lwowian i lwowianek, artystów i śpiewaków z opery i operetki,
portrety rodzinne, widokówki z panoramą części miasta, cmentarzy.
Słynna w Europie Politechnika Lwowska z jej profesorami, i inne
uczelnie, konserwatoria i szkoły muzyczne...
Najstarsze
ślady osadnictwa z okolic Lwowa pochodzą z V wieku. Osada Lędzian
z plemienia lechickiego na Górze Zamkowej, w 981 r. to teren Grodów
Czerwieńskich, należał do Rusi Kijowskiej, w 1018 roku podbity
przez Bolesława I Chrobrego, potem był w domenie Rusi Kijowskiej,
za Bolesława Śmiałego w monarchii wczesnopiastowskiej, utracony za
Władysława I Hermana znowu wrócił do Rusi.
Lwów
założył w 1250 r. książę Daniel władca Rusi
Halicko-Włodzimirskiej z dynastii Rurykowiczów, do 1340 r. Lwów
był miastem ruskim, w latach 1349–1370 należał do Królestwa
Polskiego; w 1356 r. Kazimierz III Wielki lokował Stare Miasto na
prawie magdeburskim. Od 1370–1387 r. miasto należało do Królestwa
Węgier, od 1387 do 1772 r. ponownie do Królestwa Polskiego i
Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako stolica województwa ruskiego.
Od 1772 r. pod władzą Austrii - miasto stołeczne Królestwa
Galicji, w składzie Austro-Węgier, aż do upadku imperium w 1918 r.
W okresie zaborów jeden z najważniejszych ośrodków nauki, oświaty
i kultury polskiej oraz centrum polityczne.
Po
przekształceniu w 1867 r. Cesarstwa Austrii w Austro-Węgry Lwów
cieszył się szeroką autonomią i swobodą rozwoju nauki i kultury
polskiej. W 1882 r. Uniwersytet Lwowski został repolonizowany,
powstało Polskie Towarzystwo Przyrodników, Muzeum Historyczne
Miasta Lwowa, otwarto Teatr Wielki, Lwowską Galerię Obrazów,
Towarzystwo Naukowe, Muzeum Narodowe. Lwów stał się również
ośrodkiem ukraińskiego odrodzenia narodowego, a jako stolica
Galicji centrum działalności naukowej, politycznej, kulturalnej,
społecznej i gospodarczej Ukraińców, z katedrami z ukraińskim
językiem wykładowym. We Lwowie miały siedzibę Towarzystwo Naukowe
im. T. Szewczenki, towarzystwo społeczno-oświatowe Proswita,
Centrobank – główna instytucja finansowa ukraińskiej
spółdzielczości w Galicji, Narodnyj Dim, organizacja skautowa
Płast, ukraińskie partie polityczne, a bezpośrednio przed I wojną
światową organizacje paramilitarne.
W
listopadzie 1918 r. Lwów stał się przedmiotem zbrojnego sporu
terytorialnego odradzającego się państwa polskiego i
Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, proklamowanej przez
ukraińskich polityków Galicji Wschodniej.
We
Lwowie Józef Piłsudski, Kazimierz Sosnkowski w latach 1908-1910 r.
utworzyli Związek Walki Czynnej, Związek Strzelecki. W 1914 r. Lwów
został zajęty przez armię rosyjską, w 1915 r. ponownie pod władzą
Austrii. W 1918 r. wraz z upadkiem Austro-Węgier politycy ukraińscy
proklamowali we Lwowie powstanie Zachodnioukraińskiej Republiki
Ludowej i opanowali miasto. Polska ludność Lwowa przeciwstawiła
się temu zbrojnie, wybuchły polsko-ukraińskie walki o miasto,
określane w polskiej historiografii jako obrona Lwowa, które
przekształciły się następnie w regularną wojnę
polsko-ukraińską. Paryska konferencja pokojowa zatwierdziła w 1919
r. tymczasową administrację Polski nad terytorium Galicji
Wschodniej, w tym nad Lwowem.
W
1921 r. Traktat ryski ustalił granicę pomiędzy Polską a Ukraińską
SRR na Zbruczu. W okresie międzywojennym Lwów był trzecim pod
względem liczby ludności, po Warszawie i Łodzi, miastem Polski i
stolicą województwa, obok Krakowa, Poznania, Warszawy, Wilna i
Lublina miastem uniwersyteckim, jednym z głównych ośrodków nauki
i kultury polskiej. Ale też głównym ośrodkiem
kulturalno-politycznym Ukraińców w Rzeczypospolitej, a także
ośrodkiem ukraińskiej konspiracji. Według danych z rocznika
statystycznego z 1931 r. przed II wojną światową Lwów
zamieszkiwało około 63,5% Polaków, 24,1% Żydów, 7,8% Ukraińców,
a także 3,5% Rusinów i 0,8% Niemców, w sierpniu 1939 r. liczył
333,5 tys. mieszkańców. We wschodniej części województwa
lwowskiego na większości obszaru wiejskiego przeważała ludność
ukraińska. Polskie władze zobowiązały się na arenie
międzynarodowej do zapewnienia Galicji Wschodniej autonomii, jednak
nigdy nie została ona zrealizowana, zamiast tego rząd polski
zamknął wiele szkół ukraińskich, które rozkwitły wcześniej
pod panowaniem austriackim. Przedwojenny Lwów miał również dużą
i aktywną społeczność żydowską. W grudniu 1935 r., jako
pierwsze w kraju, władze Politechniki Lwowskiej wprowadziły na
wydziałach inżynierii i mechanicznym tzw. getto ławkowe, czyli
oddzielne miejsce siedzenia dla studentów chrześcijan i Żydów.
Lwów po kapitulacji Polski 23. września 1939 r. znalazł się pod
okupacją Armii Czerwonej. Oficerowie uczestniczący w obronie Lwowa
byli przetrzymywani w obozie w Starobielsku, a następnie w
przeważającej większości zostali zamordowani przez NKWD w
Charkowie. Sowieckie władze okupacyjne dokonały formalnej aneksji
okupowanych terenów II Rzeczypospolitej, narzucono mieszkańcom
obywatelstwo ZSRR i rozpoczęto proces sowietyzacji terenów
okupowanych i systematycznych represji policyjnych NKWD, planowo
niszczono naukę i kulturę polską, a przedstawicieli inteligencji,
Kościoła, wojska, deportowano na Syberię, do Kazachstanu. W 1941
r. Lwów został dekretem Adolfa Hitlera formalnie wcielony do
Generalnego Gubernatorstwa jako stolica Dystryktu Galicja.
Lwów
w wyniku postanowień konferencji w Jałcie znalazł się się w
granicach ZSRR. Po zakończeniu II wojny światowej polscy mieszkańcy
Lwowa zostali zmuszeni do wyjazdu na tereny Rzeczypospolitej Polskiej
w powojennych granicach, a ich miejsce zajęła głównie ludność z
głębi ZSRR oraz Ukraińcy wysiedlani z Polski. (Wikipedia) Od 1991
r. Lwów jest w granicach niepodległej Ukrainy.
Lwów
– ze swą bogatą i skomplikowaną historią, miasto wieloetniczne;
na przestrzeni dziejów zamieszkane przez Polaków, Żydów,
Ukraińców, Ormian, Węgrów, Włochów, Niemców, Czechów, Rosjan,
Bułgarów, Karaimów, Tatarów i innych, nasiąkłe przez wieki
różnymi kulturami, cywilizacjami. Lwów, teraz w Ukrainie, położony
na pograniczu wschodniego Roztocza, jest dzisiaj ważnym ośrodkiem
przemysłowym, węzłem lotniczym, kolejowym i drogowym, liczy 718
tys. mieszkańców.
Iwona
Wróblak
luty 2025 r.