O cesarsko – królewskim Lwowie w Muzeum Ziemi Międzyrzeckiej im. Alfa Kowalskiego – wykład i wystawa

Jak wiele można wyczytać z zapisków w starych dokumentach... Mgr Michał Plutarski z Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, na podstawie notatek w księgach metrykalnych, opowiadał o aspektach „Życia codziennego rodziny urzędniczej w Cesarsko-Królewskim (austriackim) Lwowie...” Na przykładzie familii Hirschberg von Habenschwert, austriackiej rodziny, która z czasem – w następnych pokoleniach, biorąc za żony Polki, polonizowała się; akulturowała. Będąc Niemcami zżyli się z miejscową ludnością, chcąc pokazać, że czują się częścią społeczności, wpłacali na lokalne cele dobroczynne, na kościół. W pierwszych pokoleniach zwalczali polskość, potem ich dzieci, synowie często o nią walczyli...

Ogromna wiedza historyczna prelegenta, skany z oryginalnych ksiąg metrykalnych, i ciekawe, wiele mówiące o realiach codzienności, zapiski w nich. Mariaże, mieszanie się rodzin, polskich, szlacheckich, niemieckich, kupieckich. Kto z kim się przyjaźnił, kogo zapraszał na chrzciny, ślub czy zgon członka rodziny... Ciekawostki obyczajowe, towarzyskie, jakie można z tych pozornie skąpych informacji, mając wiedzę historyczną, wyłuskać... W „Gazecie Lwowskiej” zamieszczano artykuły o tym, kogo z urzędniczych notabli awansowano, czy przeniesiono na inną niż dotąd posadę. Żeby wziąć ślub potrzebny był dokument chrztu, więc akt realizowany bywał dopiero po wielu latach od narodzin. Jednoznaczna przynależność do kultury austriackiej, niemieckiej czy polskiej już nie była tak oczywista, przynajmniej mniej ostentacyjna, jak na innych obszarach porozbiorowej byłej Rzeczpospolitej.

Samo miasto rozwijało się dynamicznie, dawny austriacko-niemiecki Lwów, na styku kultur polskiej i rusińskiej, żydowskiej, ormiańskiej, od 1772 r. pod 150. letnim panowaniem Habsburgów, którzy stworzyli struktury urzędnicze. Pan Plutarski zaprezentował przedwojenną mapę Lwowa, z pierścieniem okalających go przedmieść. Lwów z początkowych 50-60 tys. mieszkańców wzrósł do 100 tys. w XIX wieku, przed II wojną liczył 320-340 tys. ludzi. Zabudowa miasta była gęsta, ze znacznym odsetkiem mieszkającej tu ludności żydowskiej. Na kilkuminutowym filmiku, z muzycznym podkładem kresowych piosenek – ulice i domy. Kupcy lwowscy, biedota, batiary i urzędnicy; starannie rzeźbione nagrobki rodzinne mówią o ich dobrej sytuacji materialnej.

Po wykładzie czekała nas okazja do obejrzenia wystawy z bogatych zbiorów kolekcjonerskich Wacława Nycza z Nietoperka, którego rodzice przyjechali w 1945 r. w nasze okolice z Kresów – małej Tarasówki koło Zbaraża, i zna Lwów z „osłuchania”. Jak powiedział dyr. Muzeum w Międzyrzeczu Andrzej Kirmiel, ok. 48 % powojennych przesiedleńców do lubuskiego pochodziła z Kresów, i dotąd czuje ze Lwowem silny emocjonalny związek. Nycz jest zasłużonym działaczem Towarzystwa Miłośników Lwowa, napisał książkę o dziejach wsi Nietoperek, pani Helena Nycz pochodzi z rodziny, która ratowała Żydów w czasie ostatniej wojny.

Na wystawie – przekrój z życia w przedwojennym Lwowie. Obrazy, widokówki, zdjęcia; świątynie; obok rzymskokatolickiej, prawosławnej, synagoga, żydowski kirkut, katedra ormiańska - od 1360 r. miasto stało się stolicą lwowskiej diecezji ormiańskiej Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, kościół ewangelicki. Przedmioty codziennego użytku; J.A. Baczewskiego, znanego przed wojną producenta wódek – zabytkowe butelki, rachunki ze sklepu. Życie kupieckie. Pamiątki z okresu wojny polsko-ukraińskiej; portrety dowódców, żołnierzy, medale i odznaczenia, pamiętniki, wydawnictwa. Lampy naftowe i samowary, zabytkowa maszyna do szycia, żelazka z „duszą”, makutra, stągiew, kołowrotek. Zdjęcia lwowian i lwowianek, artystów i śpiewaków z opery i operetki, portrety rodzinne, widokówki z panoramą części miasta, cmentarzy. Słynna w Europie Politechnika Lwowska z jej profesorami, i inne uczelnie, konserwatoria i szkoły muzyczne...

Najstarsze ślady osadnictwa z okolic Lwowa pochodzą z V wieku. Osada Lędzian z plemienia lechickiego na Górze Zamkowej, w 981 r. to teren Grodów Czerwieńskich, należał do Rusi Kijowskiej, w 1018 roku podbity przez Bolesława I Chrobrego, potem był w domenie Rusi Kijowskiej, za Bolesława Śmiałego w monarchii wczesnopiastowskiej, utracony za Władysława I Hermana znowu wrócił do Rusi.

Lwów założył w 1250 r. książę Daniel władca Rusi Halicko-Włodzimirskiej z dynastii Rurykowiczów, do 1340 r. Lwów był miastem ruskim, w latach 1349–1370 należał do Królestwa Polskiego; w 1356 r. Kazimierz III Wielki lokował Stare Miasto na prawie magdeburskim. Od 1370–1387 r. miasto należało do Królestwa Węgier, od 1387 do 1772 r. ponownie do Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako stolica województwa ruskiego. Od 1772 r. pod władzą Austrii - miasto stołeczne Królestwa Galicji, w składzie Austro-Węgier, aż do upadku imperium w 1918 r. W okresie zaborów jeden z najważniejszych ośrodków nauki, oświaty i kultury polskiej oraz centrum polityczne.

Po przekształceniu w 1867 r. Cesarstwa Austrii w Austro-Węgry Lwów cieszył się szeroką autonomią i swobodą rozwoju nauki i kultury polskiej. W 1882 r. Uniwersytet Lwowski został repolonizowany, powstało Polskie Towarzystwo Przyrodników, Muzeum Historyczne Miasta Lwowa, otwarto Teatr Wielki, Lwowską Galerię Obrazów, Towarzystwo Naukowe, Muzeum Narodowe. Lwów stał się również ośrodkiem ukraińskiego odrodzenia narodowego, a jako stolica Galicji centrum działalności naukowej, politycznej, kulturalnej, społecznej i gospodarczej Ukraińców, z katedrami z ukraińskim językiem wykładowym. We Lwowie miały siedzibę Towarzystwo Naukowe im. T. Szewczenki, towarzystwo społeczno-oświatowe Proswita, Centrobank – główna instytucja finansowa ukraińskiej spółdzielczości w Galicji, Narodnyj Dim, organizacja skautowa Płast, ukraińskie partie polityczne, a bezpośrednio przed I wojną światową organizacje paramilitarne.

W listopadzie 1918 r. Lwów stał się przedmiotem zbrojnego sporu terytorialnego odradzającego się państwa polskiego i Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, proklamowanej przez ukraińskich polityków Galicji Wschodniej.

We Lwowie Józef Piłsudski, Kazimierz Sosnkowski w latach 1908-1910 r. utworzyli Związek Walki Czynnej, Związek Strzelecki. W 1914 r. Lwów został zajęty przez armię rosyjską, w 1915 r. ponownie pod władzą Austrii. W 1918 r. wraz z upadkiem Austro-Węgier politycy ukraińscy proklamowali we Lwowie powstanie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej i opanowali miasto. Polska ludność Lwowa przeciwstawiła się temu zbrojnie, wybuchły polsko-ukraińskie walki o miasto, określane w polskiej historiografii jako obrona Lwowa, które przekształciły się następnie w regularną wojnę polsko-ukraińską. Paryska konferencja pokojowa zatwierdziła w 1919 r. tymczasową administrację Polski nad terytorium Galicji Wschodniej, w tym nad Lwowem.

W 1921 r. Traktat ryski ustalił granicę pomiędzy Polską a Ukraińską SRR na Zbruczu. W okresie międzywojennym Lwów był trzecim pod względem liczby ludności, po Warszawie i Łodzi, miastem Polski i stolicą województwa, obok Krakowa, Poznania, Warszawy, Wilna i Lublina miastem uniwersyteckim, jednym z głównych ośrodków nauki i kultury polskiej. Ale też głównym ośrodkiem kulturalno-politycznym Ukraińców w Rzeczypospolitej, a także ośrodkiem ukraińskiej konspiracji. Według danych z rocznika statystycznego z 1931 r. przed II wojną światową Lwów zamieszkiwało około 63,5% Polaków, 24,1% Żydów, 7,8% Ukraińców, a także 3,5% Rusinów i 0,8% Niemców, w sierpniu 1939 r. liczył 333,5 tys. mieszkańców. We wschodniej części województwa lwowskiego na większości obszaru wiejskiego przeważała ludność ukraińska. Polskie władze zobowiązały się na arenie międzynarodowej do zapewnienia Galicji Wschodniej autonomii, jednak nigdy nie została ona zrealizowana, zamiast tego rząd polski zamknął wiele szkół ukraińskich, które rozkwitły wcześniej pod panowaniem austriackim. Przedwojenny Lwów miał również dużą i aktywną społeczność żydowską. W grudniu 1935 r., jako pierwsze w kraju, władze Politechniki Lwowskiej wprowadziły na wydziałach inżynierii i mechanicznym tzw. getto ławkowe, czyli oddzielne miejsce siedzenia dla studentów chrześcijan i Żydów.

Lwów po kapitulacji Polski 23. września 1939 r. znalazł się pod okupacją Armii Czerwonej. Oficerowie uczestniczący w obronie Lwowa byli przetrzymywani w obozie w Starobielsku, a następnie w przeważającej większości zostali zamordowani przez NKWD w Charkowie. Sowieckie władze okupacyjne dokonały formalnej aneksji okupowanych terenów II Rzeczypospolitej, narzucono mieszkańcom obywatelstwo ZSRR i rozpoczęto proces sowietyzacji terenów okupowanych i systematycznych represji policyjnych NKWD, planowo niszczono naukę i kulturę polską, a przedstawicieli inteligencji, Kościoła, wojska, deportowano na Syberię, do Kazachstanu. W 1941 r. Lwów został dekretem Adolfa Hitlera formalnie wcielony do Generalnego Gubernatorstwa jako stolica Dystryktu Galicja.

Lwów w wyniku postanowień konferencji w Jałcie znalazł się się w granicach ZSRR. Po zakończeniu II wojny światowej polscy mieszkańcy Lwowa zostali zmuszeni do wyjazdu na tereny Rzeczypospolitej Polskiej w powojennych granicach, a ich miejsce zajęła głównie ludność z głębi ZSRR oraz Ukraińcy wysiedlani z Polski. (Wikipedia) Od 1991 r. Lwów jest w granicach niepodległej Ukrainy.

Lwów – ze swą bogatą i skomplikowaną historią, miasto wieloetniczne; na przestrzeni dziejów zamieszkane przez Polaków, Żydów, Ukraińców, Ormian, Węgrów, Włochów, Niemców, Czechów, Rosjan, Bułgarów, Karaimów, Tatarów i innych, nasiąkłe przez wieki różnymi kulturami, cywilizacjami. Lwów, teraz w Ukrainie, położony na pograniczu wschodniego Roztocza, jest dzisiaj ważnym ośrodkiem przemysłowym, węzłem lotniczym, kolejowym i drogowym, liczy 718 tys. mieszkańców.

Iwona Wróblak

luty 2025 r.