O elektryfikacji i elektrowni wodnej w Bledzewie. Prelekcja Grzegorza Urbanka

            Grzegorza Urbanka znamy z prelekcji wygłaszanych na sesjach organizowanych przez Towarzystwo Historyczne Ziemi Międzyrzeckiej. Merytoryczność, olbrzymia wiedza, oraz -  przy czytaniu referatu w publikacji - kultura języka.

Pamiętam pana Urbanka mówiącego o militariach, i innych zagadnieniach związanych z Międzyrzeckim Rejonem Umocnionym. Tym razem obiektem jego zainteresowań jest tematyka związana z elektryfikacją Ziemi Międzyrzeckiej, rozumianą jako obszar pomiędzy południowym skrajem Puszczy Noteckiej a linią Gościkowo-Zbąszynek i okolicami Pszczewa i Osiecka.

Tematem spotkania była promocja książki Grzegorza Urbanka: „Elektrownia wodna w Bledzewie i elektryfikacja Ziemi Międzyrzeckiej 1906-1990”). W książce - obfite przypisy, ślady kwerendy po polskich i niemieckich archiwach – sprawozdaniach z posiedzeń Zarządu Spółki, i zbiorach prywatnych; fotografie, dane techniczne, dane statystyczne, prawne ramy działania spółki, dokumentacja projektowa, wykonawcza, zdjęcia, pocztówki i źródła kartograficzne. Datą graniczną elektryfikacji ziemi międzyrzeckiej było powstanie spółki Űberlandzentrale (1906 r.), wchłoniętej w 1930 r. przez Marchijską Spółkę Elektryfikacyjną, ówczesnego potentata na rynku. Jak mówi pan Urbanek, w złożonym obrazie specyfiki dziejów gospodarki, polityka i energia elektryczna zawsze były ze sobą powiązane… 

            Terenem działalności wzmiankowanej spółki, której istotą działalności były oddolne potrzeby kreowane przez kulturę rolną, były trzy sąsiadujące ze sobą powiaty: międzyrzecki, międzychodzki i skwierzyński. W wieku pary - pomysł na zaspokojenie zapotrzebowania przemysłu rolnego na energię; nie tylko zwierzęcy sprzężaj i ludzkie mięśnie – także mobilne urządzenia rolnicze z pasami transmisyjnymi; lokomobile, pługi elektryczne… Z czasem, w naszym zalesionym regionie, przetwórstwo drewna i inne gałęzie rozwijającego się przemysłu, jak np. kolejnictwo, cegielnie, gorzelnie, drobna przedsiębiorczość.

            Elektrownie wodne i parowe – uzupełniające braki w podaży energii w razie niskiego stanu wód, podłączone taśmociągami do pobliskich kopalń węgla (Kęszyca). Regulacja Obry, budowanie zbiorników retencyjnych. Na potrzeby elektrowni – perełki architektury przemysłowej, czynnej kilka dziesiątków lat, także po II wojnie, w powstanie Zalew Bledzewski. W regionie poczyniono poważne długofalowe inwestycje, trasowano linie wysokiego napięcia, budowano transformatory. Wykonanie zadań powierzano uznanym na rynku europejskim niemieckim firmom. Przygotowano 4 miejsca na turbiny o wielkiej, wtedy, mocy ponad 500 KM, skutecznie, i małą ilością szkód – w postaci zalewania pól, dystrybuując energię do abonentów, których liczba szybko rosła. W ciągu następnych lat urządzenia i linie przesyłowe wydłużano i modernizowano.

            W Międzyrzeczu elektrownia parowa powstała na przełomie XIX/XX wieku w budynku dzisiejszych Warsztatów Doskonalenia Zawodowego, przedtem w mieście (od 1845 r.) ulice oświetlano lampami olejowymi i naftowymi. Na początku elektrownia obsługiwała kilka głównych ulic (oświetlenie), Pocztę, Sąd i Areszt. Dyrekcja pobliskich Obrzyc (lata 20/30 ubiegłego wieku) zamontowała własne zaplecze energetyczne, przy zamianie prądu stałego na zmienny były znaczne straty energii.        

W dziejach skwierzyńskiej elektryfikacji, z uwagi na niezachowanie się dokumentów magistrackich, niewiele wiadomo. W 1909 r. zelektryfikowano główne ulice Pszczewa i kilka domów mieszkalnych, podobnie w Brójcach, Lubniewicach i Bledzewie. W Trzcielu była duża konkurencja lobby gazowego. Z czasem podciągnięto linie do większych gospodarstw rolnych w okolicznych wioskach. Modernizacja elektrowni Kęszyckiej zbiegła się (1922 r.) z wybuchem kryzysu ekonomicznego w Niemczech, inflacji, rosnących cen węgla i wzrostu płac, niedoboru specjalistów; z czasem w bliskim sąsiedztwie zakładu rozpoczęto budowę MRU. Dystrybucja energii elektrycznej została przyporządkowana celom militarnym, montowano w obiekcie niezależne agregaty mające zapewnić oświetlenie drążonych korytarzy, zasilanie podziemnych kolejek i wind. Próbowano ratować finanse Spółki obniżając stawki za energię. Od 1926 roku przybywa punktów świetlnych, silników i mocy, zakłady niemieckie się modernizują. Powstało osiedle w Zbąszynku, dworzec kolejowy, nowe stacje transformatorowe, niektóre przetrwały do czasów współczesnych.

            Po II wojnie światowej powtórna elektryfikacja ziemi międzyrzeckiej (1948 r.) powiązana była – na potrzeby propagandowe – z radiofonizacją, głośnikami umieszczanymi w zakładach pracy i instytucjach. Elektrownia Bledzewska, po wojnie przejęta przez Zjednoczenie Energetyczne Okręgu Poznańskiego (ZEOP), jest symbolem uprzemysłowienia naszego regionu, sięgającego początków ubiegłego wieku, także przykładem estetyki w budownictwie tamtych czasów, kiedy koncepcję bryły budynku starano się wkomponować w architekturę środowiska naturalnego. Po elektrowni w Kęszycy zostały dzisiaj resztki fundamentów, zarośnięte i mało czytelne w krajobrazie w sezonie letnim.

Książka Grzegorza Urbanka, doktoranta Uniwersytetu Zielonogórskiego: „Elektrownia wodna w Bledzewie i elektryfikacja Ziemi Międzyrzeckiej 1906-1990” będzie dostępna w naszych bibliotekach i zasili zbiór wydawnictw regionalnych. Druk został sfinansowany ze środków publicznych przez Urząd Miejski w Międzyrzeczu.

Iwona Wróblak

styczeń 2020