W Drodze do Niepodległości – udział Ruchu Ludowego

            Polska jest – nieskończenie niepodległa… I powinna taka pozostać – powiedział, otwierając sesję, starosta Grzegorz Gabryelski. Niepodległa, jak jej kultura i tradycje, mimo braku państwowości w latach 1775 – 1918.

            Pierwszą prelekcję wygłosił, zapraszając po niej na najnowszą wystawę o Kanadyjskiej Drodze do Niepodległości, dyrektor Muzeum w Międzyrzeczu Andrzej Kirmiel. Dlaczego II Rzeczpospolita, drugie wtedy co do wielkości w Europie, upadło w XVIII stuleciu? W wyniku złożonych przyczyn, natury wewnętrznej i zewnętrznej, nastąpiły w krótkim okresie trzy rozbiory Polski, które położyły kres istnieniu państwa na ponad sto lat.  Najważniejszą przyczyną, w państwie otoczonym monarchiami absolutnymi, była słabość władzy centralnej, elekcyjny król. Nie zdążono przeprowadzić reform ustrojowych, znieść liberum veto… 70 % społeczeństwa, chłopi, nie miało praw politycznych.

            Napoleon Bonaparte był wielką nadzieją Polaków. W drodze na Moskwę był w Międzyrzeczu, pisał stąd w 1807 roku listy. Jego klęska w 1812 r. była klęską polskich marzeń o niepodległości. Przedtem jeszcze nadzieje rozpaliła Insurekcja Kościuszkowska. Pokolenie później w Powstaniu Listopadowym w 1830 r. mieliśmy jeszcze własną armię wojska, czego nie było już w 1864 r., kiedy walczyły tylko oddziały partyzanckie. Klęska tego ostatniego Powstania wymazała ostatecznie imię Polski, Księstwa Warszawskiego, z mapy Europy, staliśmy się Krajem Priwislańskim, zaczęły się represje popowstaniowe, wywózki na Sybir. W kraju nastał okres pozytywizmu, pracy organicznej, szkół ludowych, niesienia oświaty na wieś.

            W 1914 roku nasi zaborcy, Rosja Prusy i Austro-Węgry walczą między sobą. Dla Polaków to była szansa. Istniały dwie opcje odzyskania niepodległości, reprezentowane przez Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. Co było bardziej niebezpieczne dla bytu narodowego – germanizacja czy rusyfikacja?  Przybierały na sile też ruchy rewolucyjne, komunistyczne. 5.11. 1916 r. cesarz austriacki, chcąc pozyskać polskich rekrutów do armii,  ogłosił powstanie państwa polskiego, parlamentu. Powstała Rada Regencyjna. Na arenie międzynarodowej nastąpiło odwrócenie sojuszy wojskowych, przystąpienie USA do wojny w Europie. 8.01. 1918 r. miało miejsce przemówienie prezydenta USA W. Wilsona  o potrzebie istnienia niepodległej Polski. Powstała „Błękitna Armia” gen. J. Hallera, która wzięła udział w światowej wojnie po stronie aliantów. 10.11.1918 roku z twierdzy w Magdeburgu przyjechał Naczelnik Państwa J. Piłsudski i Rada Regencyjna przekazała mu władzę. Został zawarty Traktat Wersalski, trwały walki o wschodnie granice państwa polskiego, w trzech powstaniach wielkopolskich odzyskano część ziem z ludnością polską, o innych zdecydowały plebiscyty. Polacy wykorzystali dobrą międzynarodową koniunkturę by stworzyć od nowa Niepodległą Ojczyznę.

             Bardzo ciekawy był wykład dra Jana Andrykiewicza z Uniwersytetu Zielonogórskiego pt. „Udział Ruchu Ludowego w odzyskaniu niepodległości”.

W powstaniu B. Chmielnickiego, które tak wstrząsnęło w XVII wieku II Rzeczpospolitą, brało udział 4 tys, chłopów, w słynnej odsieczy Wiedeńskiej za Jana III Sobieskiego zmobilizowano 40 tys. chłopów.

O sile państwa stanowiła zawsze zamożność jego mieszkańców. Pod rządami Wittinów chłopom nie żyło się źle, podatki były niskie, brakło im jednak uprawnień politycznych. Pozycja chłopów w folwarkach szlachty zagrodowej, która stanowiła od 10 do 30 % społeczeństwa, była bardzo różna, obowiązywała nie tylko pańszczyzną, także płacono  czynsz, jak w innych krajach. Rozbiory Polski były osobistą klęską carycy Katarzyny, która nie chciała się dzielić polskimi ziemiami z innymi państwami. Tadeusz Kościuszko zamierzał powołać 100 tys. armię chłopską, nie udało mu się to, bo szlachta nie puściła swoich poddanych do walki o niepodległość kraju z uwagi na porę sianokosów… Jego oddział liczył 300 kosynierów.

Jak wielkie zasługi dla przemian społecznych miał okres, który nastąpił po Powstaniu Styczniowym, świadczy liczba 800 tys. chłopów – na 20 mln obywateli kraju, którzy wzięli udział w walce narodowo wyzwoleńczej w XX wieku. Po stu latach od zaborów zmieniła się mentalność społeczeństwa. W Wielkopolsce kwitł kult pracy organicznej. Dużą rolę w stabilizacji sytuacji ekonomicznej wsi na ziemiach polskich odegrała uprawa ziemniaków – uprawy na własnej ziemi, w wyniku reformy rolnej, przejmowania junkierskich majątków. Pozwoliło to przetrwać okresy, głodu, wychować więcej dzieci. Służba w wojsku pruskim nauczyła chłopów celnie strzelać. W Galicji chłopi wybierani byli do parlamentu, zorganizowali na przełomie XVIII i XIX wieku polityczny ruch ludowy.

W 1918 r. w odzyskanej Ojczyźnie polski naród miał pełną demokrację, cieszył się nowoczesnym państwem, gdzie bierne i czynne prawa wyborcze miały kobiety. Ruch ludowy był zjednoczony, cieszył się podmiotowością.

Ciekawą sesję zakończył występ Ludowego Zespołu  z Piesek „Ale Babki”– gdzie organizowane są co roku Festiwale Muzyki Ludowej, w tym roku XVI z kolei. Kierownikiem Zespołu jest Kazimierz Dziembowski, wieloletni były dyrektor Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia w Międzyrzeczu, nauczyciel klasy fortepianu. Akompaniował na akordeonie paniom z Piesek w kilku piosenkach. Kompozycjach o pięknej formie muzycznej, z dbałością o wierność kanonom sztuki muzyki ludowej. Z własnymi opracowaniami oryginalnych piosenek.

Artystyczny akcent dnia, podsumowanie ciekawych wykładów o ludowej Drodze do polskiej niepodległości państwowej. Wojenne pożegnania mężczyzn jadących na front, zwykłe miłości i tęsknoty za ukochanymi. Piosenki o urodzie dziewczęcej, dialog matki z córką wychodzącą za mąż, jej marzenia o miłości. Rytmy ludowe, dostojność spuścizny wielu setek lat tradycji kulturalno - muzycznej ziem polskich. W skupieniu wysłuchaliśmy tego mini koncertu, dużej kultury muzycznej wykonawców – pań ubranych w piękne czerwone stroje ludowe, już wiele lat śpiewających w tym Zespole.

Iwona Wróblak

czerwiec 2018