Cmentarz żydowski odrestaurowano

            Podobno stosunek ludności zamieszkującej dany teren do cmentarzy i zabytków kultury sakralnej zastanych na nim świadczy o kulturze narodu, który obecnie tam żyje. Wizyta na odrestaurowanym cmentarzu żydowskim w Skwierzynie była pierwszą częścią seminarium edukacyjno – historycznego z okazji odsłonięcia lapidarium. Referaty wygłosili uczniowie L. O. i studenci ze Skwierzyny. Współczesna wiedza społeczeństwa o Żydach niewiele wykracza poza termin holokaust. Czy winny jest niedostatek tematyki regionalnej w nauczaniu, a może sposób edukacji historycznej oparty na  stereotypach? Michał Grobelny w referacie „Skwierzyna po Jedwabnem” analizował wyniki przeprowadzonej ankiety na temat poczucia zbiorowej winy za mord na Żydach.. czy miał rację prezydent A. Kwaśniewski - przepraszając - w imieniu Polaków? Tylko połowa ankietowanych zgadza się z  Aleksandrem Kwaśniewskim... Poglądy młodzieży są wypadkową zasłyszanych od rodziców opinii, nauk Kościoła, rozumianych jednak płytko, bez  głębszej analizy, także chrześcijańskiej filozofii miłosierdzia i wybaczenia. Michał wspomniał o nieprzyjemnych incydentach przy pisaniu pracy. Jerzy Zysnarski z „Ziemi Gorzowskiej” pytał o charakter tych zdarzeń, czy były dokuczliwe... Kwestia dotyczy całokształtu naszej młodej demokracji, istnienia lub nieistnienia cenzury czy autocenzury, wyciszania niewygodnych ludzi i ich poglądów. Czy to jest w Polsce problem (czy wolno jest zadawać takie pytania...) czy mamy w Polsce antysemityzm? Niechęć do zadawania pytań, milczenie na pewne tematy... Czy prawda historyczna znajdzie swoich obrońców? Młodzi ludzie, czy zostawi się ich samych z bagażem win minionych pokoleń... Jest realne niebezpieczeństwo manipulacji, wciągnięcia w grę  nie swoich (nie ich-młodych) interesów i idei. Czy zostanie pokazane, jak nie poddawać się naciskom, nie ulegać pokusom zamykania oczu dla faktów niewygodnych? Relacje polsko – żydowskie są wyznacznikiem naszej rzeczywistej przynależności cywilizacyjnej do rodziny krajów demokratycznych. Już w czasach Konstytucji 3. Maja w przyznawaniu praw obywatelom wyprzedzili nas Prusacy, tym samym zużytkowując na własne potrzeby ogromny potencjał inwestycyjny Żydów. Ta mądra polityka zaowocowała boomem gospodarczym na Zachodzie, nas spychając na boczny tor. W 1791 r.  podniesiono nieco status mieszczan, ale 70 % ludności, Żydom i chłopom, nie dano nic. Pogardzany przez Polaka Żyd - stworzono taki stereotyp poglądów Polaka, czlowieka który ma dziwne uprzedzenia, jest taki nasz wizerunek za granicą, pokutujący do dzisiaj. Majętni Żydzi tymczasem wyjeżdżali do Prus, bo tam zniesiono zakaz wykonywania rzemiosł, i obowiązek mieszkania w gettach. Proces uobywatelnienia Żydów w Europie rozwijał się od Rewolucji Francuskiej przez cały XIX w., czego w Polsce i Rosji - nie było. Do stereotypów narzuconych przez pewne odłamy myśli katolickiej doszedł brak systemowych uregulowań prawnych. O genezie antysemityzmu pisze Andrzej Kirmiel w publikacji „ Żydzi w Skwierzynie”.

            Referaty wygłosili jeszcze Łukasz Kępski, Elżbieta Cywińska, Monika Sroczyńska. Na cmentarzu, po odsłonięciu lapidarium, czytaliśmy wyryte na macewach litery. Cmentarze to kopalnia wiedzy o zmarłych, o społeczności, w której żyli. Mikołaj Rozen, przedstawiciel Szczecińskiej Gminy Żydowskiej, powiedział więcej o symbolice niektórych znaków. Ręce to znak kapłanów wywodzących się z rodu Aarona, czyli tych, co błogosławią. Do  rabina zwracano się o wykładnię Prawa, rabi często był bardzo wybitnym człowiekiem, w ruchu chasydzkim nazywano go cadykiem. Miał łączność z  Bogiem, dokonywał też cudów, także po śmierci. Miejsca pochówku cadyków mają dla Żydów wielkie znaczenie. Na cmentarzu skwierzyńskim zachowała się imponująca ilość czytelnych macew.

            Podziwiając płaskorzeźby zapytałam pana Rozena o plany Gminy Żydowskiej wobec międzyrzeckiej synagogi. Satysfakcjonujące byłoby, wobec braku na miejscu praktykujących Żydów, to, co proponuje Gminna Grupa Międzyrzecka, czyli stworzenie tam integracyjnego ośrodka kulturalnego, oczywiście z zachowaniem Izby Pamięci judaików po międzyrzeckich Żydach. Ukazanie styku kultur żydowskiej, polskiej, niemieckiej oraz tej  napływowej – należącej do ludności osadzonej tu po wojnie.

Iwona Wróblak

lipiec 2002