Czesław Niemen – nie tylko muzyk, kompozytor

            Dyskusyjny Klub Książki tym razem gościł Jana Edwarda Czachora, autora książki o „Czesławie Niemienie (Wydrzyckim) w Świebodzinie”, słynnym wokaliście, kompozytorze, multiinstrumentaliście i autorze tekstów, autorze poezji.

            Niemen zostanie w kulturze zapamiętany jako zasłużony propagator poezji C.K.Norwida. Jego przejmujące pieśni do tekstów wybitnego poety od lat krążą wśród odbiorców muzyki współczesnej. Oddają postromantyczny klimat i filozofię poety, korespondują ze współczesnym odczuwaniem uniwersalnych prawd zawartych w tych tekstach.

            Niemen swoje korzenne muzyczne inspiracje czerpał słuchając muzyki cerkiewnej, żydowskiej, w świątyniach na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczpospolitej, wczuwał się jako dziecko w ich wielowiekowy, kulturowy wydźwięk, i tworzył potem własne kompozycje, dodając do nich, z biegiem czasu, elementy jazzu i muzyki awangardowej, a także niepowtarzalny, charakterystyczny wokal, styl śpiewania. Zaprzągł do swej twórczości, wzbogacił o nie, jako jeden z pierwszych muzyków w Polsce, instrumenty elektroniczne (mellotron i syntezatory Mooga).

            Urodzony 16.02. 1939 r. (zm. 17.01. 2004 r. w Warszawie) w Starych Wasiliszkach, wsi k. Nowogródka, wracał tam wielokrotnie. Jako dziecko śpiewał w kościelnym chórze, podobno to tam uzyskał solidne podstawy nauki emisji głosu.

Lata 60, pamiętny okres boomu muzycznego, także w Polsce, buntu młodego powojennego pokolenia. Na scenach zespoły rockowe z udziałem artysty: „Czerwono – Czarni” i „Niebiesko-Czarni”, formacja „Akwarele” . („Czy mnie jeszcze pamiętasz”, „Dziwny jest ten świat”, „Klęcząc przed tobą”). Koncertował w Polsce i we Włoszech. Zostały nam po nim sugestywne interpretacje wierszy polskich poetów (np. „Bema pamięci żałobny rapsod" do słów Cypriana Kamila Norwida, nagrane z udziałem Zbigniewa Namysłowskiego i Michała Urbaniaka, wybitnych muzyków jazzowych. Niemen to mistrzowskie, jedne z pierwszych w tym stylu, połączenia liryki i nowych rozwiązań muzycznych. Album „Niemen Enigmatic” zawierał cztery rozbudowane kompozycje nawiązujące do konwencji rocka progresywnego czy psychodelicznego. Muzycy czerpią z nich do tej pory inspiracje. 1971 r. - powstała formacja „Niemen”, współpracująca z muzykami progresywnej formacji SBB, nagrała albumy z pogranicza eksperymentalnego rocka i fusion. Koncerty z udziałem Niemena miały miejsce w Europie zachodniej, w ZSRR i USA, powstały utwory przeznaczone dla potrzeb telewizji i teatru. 1989 r. to przygotowywany bardzo długo solowy materiał - płyta „Terra Deflorata”, eksperymentalna, elektroniczna muzyka ilustrująca autorskie teksty muzyka. Niemen także interesował się malarstwem i grafiką komputerową.

            Żywy styl opowieści o Niemenie – Wydrzyckim Jana Edwarda Czachora, prezesa „Stowarzyszenia Pamięci Czesława Niemena”, anegdoty i wątki wzięte z prywatnego życia muzyka, jego żon i trzech córek, żyjących do dzisiaj w pobliskim Świebodzinie. Organizowane są cyklicznie zloty Niemenowskie w Świebodzinie i Łagowie. Niemen w młodości koncertował w Świebodzinie (ma także tytuł honorowego mieszkańca miasta, gimnazjum nosi jego imię), także był w Międzyrzeczu. W Wasiliszkach jest jego Muzeum. Wysłuchaliśmy w nostalgią kilkunastu utworów charyzmatycznego muzyka i poety. Interpretacji jego wierszy. Ich szczególny klimat, jakby korespondujący ze stylem uprawianej muzyki, ornamentyka, widoczna fascynacja poetyką Norwidową – to późny wnuk wielkiego naszego romantyka, jak powiedział pan Czachor, poety najbardziej może współczesnego, jakby progresywnego z wielkiej romantycznej czwórki… Litewsko-białorusko-polsko-żydowskie krajobrazy muzyczne i kulturowe, klimat zasiedziały w naszej (o)polskiej kulturze od tysiącleci, nasza państwowość – tożsama z kulturową przynależnością, mieszanka bogata intelektulnie, poprzez swą różnorodność, wcale nie tak jednoznacznie jednowymiarowa. Pisze o tym w esejach np. Czesław Miłosz… Ornamentyka skąpana w letnim słońcu miasteczek i osiedli Bruno Schulza… Pełna tajemnic Tej ziemi…

            Niemen brał czynny i uważny, współodczuwajacy udział w fermencie intelektualnym lat 60. 70. 80., ruchach pacyfistycznych, pisał i tworzył o potrzebie ochrony środowiska, obrony naszej przyrody, miejsca życia Człowieka. Pytał o dobro i zło w człowieku, to pytania prawie jak modlitwy, zasadnicze i globalne. Odpowiedź na dnie jest w głębi serc każdego z nas – miłość – najtrwalszy pozostania ślad…

            Czesław Niemen – swego czasu: w czasach (słusznie…) minionych bez stałego zameldowania w Warszawie, jako muzyk drugiej niższej (niepaństwowej i środowiskowej) kategorii. Dzisiaj już nikt nie kwestionuje jego wybitnego miejsca w kanonie kultury muzycznej daleko wykraczającej poza Polskę.

Książka Jana Edwarda Czachora „Czesław Niemien w Świebodzinie” jest w zbiorach międzyrzeckiej Biblioteki Publicznej.

Iwona Wróblak
maj 2017