Ziemia Międzyrzecka w przeszłości - Sesja historyczna

            IX z kolei sesja historyczna w Muzeum, wydarzenie naukowe autorstwa Stowarzyszenia Historyków „Środkowe Nadodrze” – Marceli Tureczek i  Bogusław Mykietów, projekt w tym roku współfinansowany przez Starostwo Powiatowe.

Bogaty program, 11 wygłoszonych referatów z różnych dziedzin nauk humanistycznych.

Paweł Stachowiak „Hutnictwo żelaza na Ziemi Międzyrzeckiej w świetle badań archeologicznych”. Środowisko geograficzne terenu Ziemi Międzyrzeckiej w promieniu 15 km od kasztelani sprzyjało wytwarzaniu się rud darniowych. Na pozostałości starożytnych pieców w kształcie kloców żużla natrafiono w Pszczewie. Odkryto kamień żarnowy z okresu rzymskiego, piece o konstrukcji kamienno – glinianej wielokrotnego użytku z IX – XV  w.  Już wtedy znano technologię produkcji stali tyglowej w procesie cementowania fragmentów żelaza i z węglem drzewnym pod wpływem wysokiej temperatury. Znaleziska datuje się na okres wczesnego średniowiecza.

Agnieszka Indycka „ Zarys badań archeologicznych nad wczesnym średniowieczem na Ziemi Międzyrzeckiej” . Już w 1825 r. w Wysokiej odkryto grób z epoki brązu. Rozwój badań nastąpił po ostatniej wojnie. W 1952 r. zbadano osadę i cmentarzysko w Św. Wojciechu, w latach następnych teren dziedzińca zamkowego, natrafiono na pozostałości średniowiecznego grodziska. W latach 90. przeprowadzono liczne badania ratownicze. Autorka omówiła stanowiska archeologiczne. Bardzo interesujące obiekty związane z początkiem naszej państwowości i procesem chrystianizacji znaleziono w  Św. Wojciechu, chociaż nie potwierdziły one lokalizacji eremu 5. Braci Męczenników Polski. Odkryto tam cmentarz średniowieczny datowany od IX w.  po 1945 r., fundamenty jakiejś starszej świątyni i plebani. Groby wyposażone były w ozdoby, fragmenty uzbrojenia. W średniowieczu zaczęło kształtować się miasto lokacyjne, na pozostałościach grodu wybudowano zamek kazimierzowski. W 2003 i 2004 r. w Św. Wojciechu odsłonięto palenisko datowane na najstarszą fazę wczesnego średniowiecza. Na terenie przeznaczonym pod budowę Parku Przemysłowego w czasie badań ratowniczych zlokalizowano cmentarzysko wczesnośredniowieczne.

Paweł Klint „ Powiat międzyrzecki w XVII w.? Podziały administracyjne Wielkopolski a odrębność lokalnej szlachty.” Od XIII. do końca XVIII w. w Międzyrzeczu była kasztelania, jedna z 13. jednostek administracji w województwie wielkopolskim, oprócz kasztelani istniał urząd starostwa grodowego. Powiat międzyrzecki pojawił się w XVIII w. w ramach królestwa pruskiego po rozbiorach Polski. Miasto Międzyrzecz było częścią województwa wielkopolskiego. W zapiskach z 1627 r. są wzmianki o posiadłościach w powiecie międzyrzeckim, chociaż formalnie powiat nie istniał. Tak  zwyczajowo nazywano ziemie w promieniu 25 km od kasztelani. W czasie wojen szwedzkich ułatwiało to organizowanie pospolitego ruszenia szlachty, odwoływano się do poczucia lokalnej wspólnoty w imię jej obrony. Szlachta pochodzenia niemieckiego, śląskiego, magdeburskiego, wyznania ewangelickiego przyjęła typowe polskie tradycje sarmackie. Ziemie nazywane powiatem międzyrzeckim zachowały odrębność i specyfikę pogranicza.

Michał Kwaśniewski „ Próba rekonstrukcji wielkości gospodarstw w Nowosileńskich i Pącheńskich Olędrach w latach 1743 – 1793”. Podstawą umowy objęcia ziemi pod uprawę przez osadników z Niderlandów, Czech, Niemiec, potem też z Polski był kontrakt z gminą. Pod dzierżawę na okres wieczysty przeznaczano tereny do osuszenia i karczowania. Wielkość gospodarstwa zależała od wykupnego i wynosiła średnio 17 ha (tzw. huba).

Grzegorz Urbanek „Castellum Rokitno. Czy Rokitno było twierdzą?” Parafia powstała w XII – XIII w. Na obrazie Matki Boskiej Rokitniańskiej u dołu jest rysunek twierdzy z basztami. W 1640 r. wybudowano nowy kościół i tam obraz przeniesiono z Bledzewa w 1670 r., żeby móc udostępniać go  większej ilości wiernych.

Ryszard Patorski „Złotnik, płatnerz, blacharz – kim byli twórcy repusowanych zespołów trumiennych?” Portrety trumienne zaczęto celowo gromadzić po wojnie w muzeach w Warszawie, w Poznaniu, Lesznie, u nas w Międzyrzeczu. Portrety są malowane na blasze cynowej i miedzianej. Na  trumnie znajdował się portret zmarłego i zespoły trumienne – tablica epitafijna i 8 tablic herbowych pokazujących koligacje rodzinne. Portrety w kształcie konwiowym były charakterystyczne dla okolic Lwowa. Sarkofagi wykonywano także z miedzi. Tablice inskrypcyjne powstawały w warsztatach rzemieślniczych, stosowano różne techniki, wybijano (repusowano) je ręcznie w jednym płacie blachy, nitowano bordiurę, być może w zakładzie złotnika, który jako starszy cechu współpracował z dobrym malarzem, swoim zastępcą. Umiejętności metalurgiczne ceniono wyżej niż kunszt malarski.

Ewelina Wojdak „Dwie rzeźby z Brójec w Muzeum Narodowym w Poznaniu – problem identyfikacji, historii i autorstwa”. Bardzo przejrzysty referat. Barokowe rzeźby z Brójec powstały najprawdopodobniej w latach 30. XVIII w., wskazuje na to sposób wykonania, ustawienie postaci, precyzja w przedstawieniu szczegółów anatomicznych, rysów twarzy, ubioru. Rzeźby zbite są z kilku kawałków drewna lipowego, żłobione z tyłu w celu zapobieżenia pęknięciom. Części montowane są na kołki i czopy. Autorami byli rzemieślnicy z Wrocławia. O klasie rzeźbiarza nie tyle świadczył artyzm,  ile umiejętne przetwarzanie wzoru. Rzeźby pierwotne należały do Paradyża, skąd zostały zakupione.

Maksymilian Frąckowiak „Monety odkryte pod ramą okienną kościoła pod wezwaniem św. Marcina w Bukowcu”.  Ofiara zakładzinowa była znana w kulturze ludowej i elitarnej, miała dużą moc sprawczą, pełniła funkcje symboliczne i magiczne, dzisiaj także zwyczajowo zostawia się cenną rzecz w fundamencie nowo wybudowanego domu.

Robert Michalak „ Linia kolejowa Rzepin – Sulęcin – Międzyrzecz”. Ciekawy referat, autor imponuje, tak jak poprzednicy, ogromem swojej wiedzy. W 1842 r. planuje się budowę kolei linii Frankfurt – Poznań. 30 lat później pojawia się druga linia kolejowa przez Rzepin, w Międzyrzeczu jest to  1885 r., w 1892 r . jest już dworzec kolejowy z wszystkimi urządzeniami i mostami kolejowymi. Nowa linia komunikacyjna miała bardzo duże znaczenie dla mieszkańców, zmieniła ich życie i stosunki społeczno – gospodarcze. Miała kapitalne znaczenie dla rodzącego się przemysłu węglowego. Lata 30. XX  w. to budowa Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, w której kluczową rolę spełnia kolej żelazna. Po II. wojnie zniszczenia w infrastrukturze, niektóre nigdy już nie odtworzone. W 1995 r. po transformacji ustrojowej kolej wyraźnie przegrywa z transportem samochodowym.

Marceli Tureczek „Początki muzealnictwa i ochrony zabytków na Ziemi Międzyrzeckiej po II wojnie światowej.” Alf Kowalski, pierwszy dyrektor w latach 1948 – 80, w ciągu 2 lat powojennych stworzył Muzeum Ziemi Lubuskiej. Muzealnictwo było pasją tego referenta do spraw kultury. W  1947 r. w rejestrach Muzeum było 993 pozycji wystawienniczych, mających w większości charakter kultury polskiej. Zapobiegł kradzieży i wywozowi powojennemu dóbr kultury zastanych na naszym terenie, starannie ewidencjonował je, zabytki archeologii, obiekty, a zwłaszcza portrety trumienne. Są  czynione starania, by Muzeum międzyrzeckiemu nadać imię Alfa Kowalskiego.

Katarzyna Kornak, Marceli Tureczek „ Archiwum parafii św. Jana Chrzciciela w Międzyrzeczu z XV – XX wieku. Problematyka zawartości i  metod porządkowania.” Strych starej plebani ks. M. Walczaka jest fascynującym miejscem dla historyka. 5 metrów bieżących akt, 20 półek dokumentów z różnorodnymi dokumentami kościelnymi, teczkami czekającymi na opracowanie. Najstarszy pergamin ma datę 1641 r.

Andrzej Chmielewski „ Trzy razy od nowa – wspomnienia Henryka Gołka”. Autor archiwizuje wspomnienia ludzi, którzy przyjechali na ziemię lubuską w 1945 r. Opowieści przywołują ducha czasów powojennych. Dzieje rodziny Henryka Gołki. Wkroczenie Niemców, walki o Bledzew w 1945 r.

W dniu sesji dostępna była książkowa publikacja referatów. Tę bardzo ciekawą pozycję wydawniczą można wypożyczyć w naszych międzyrzeckich bibliotekach. Gorąco polecam.

Iwona Wróblak

lipiec 2011